Poczet proboszczów sochaczewskich (Parafia św. Wawrzyńca w Sochaczewie)

Opublikowano: czwartek, 09, czerwiec 2011 20:29

Tajemnicze początki

Na przestrzeni dziejów sochaczewskim parafianom służyło posługą duszpasterską blisko tysiąc księży, zakonnic i zakonników. Odtworzenie jednak wielu ich imion i nazwisk, jak i czasu pobytu w Sochaczewie, napotyka na duże trudności z uwagi na brak materiałów źródłowych, które zostały zniszczone w wyniku kolejnych wojen i pożarów. Sochaczewską parafią w ciągu ponad 7 wieków jej istnienia zarządzało ponad siedemdziesięciu proboszczów. Kilku z nich doczekało się nawet biografii w „Polskim Słowniku Biograficznym” i w encyklopediach powszechnych, co świadczy o ich roli w ówczesnym społeczeństwie. W tej pierwszej – kilkudziesięciotomowej – publikacji tylko jeden z sochaczewskich burmistrzów doczekał się oddzielnego artykułu, i to tylko dlatego że wsławił się swoimi rządami w innej miejscowości niż Sochaczew.

Wciąż nierozstrzygnięta jest jednoznacznie kwestia istnienia w Sochaczewie za czasów księcia Bolesława Krzywoustego klasztoru benedyktynów. Przy nim to miano wznieść niewielką kaplicę, a może nawet kościół pod wezwaniem św. Trójcy. Sochaczewska kaplica benedyktyńska wydaje się najstarszą znaną budowlą sakralną Sochaczewa. Mogła ona być usytuowana na tzw. Poświętnem, czyli obszarze rozciągającym się wzdłuż skarpy Bzury, między północnym, łukowatym odcinkiem ulicy Farnej a obecną Szkołą Podstawową nr 4. Już sama nazwa „poświętne” wskazuje, że miejsce to od niepamiętnych czasów, może nawet pogańskich, było związane z kultem religijnym. Jedynym śladem istnienia klasztoru benedyktyńskiego w Sochaczewie jest informacja, że 28 października 1138 roku miał zakończyć w nim żywot Bolesław Krzywousty.

Informacja ta znajduje się w rękopisie Kodeksu Sochaczewskiego Rocznika Świętokrzyskiego Nowego, którego powstanie datuje się na lata 1463–1464. Jednakże wartość historyczna tego przekazu jest dyskusyjna. Pojawia się wątpliwość, czy Bolesław Krzywousty rzeczywiście zmarł w Sochaczewie [Fragment łacińskiego tekstu dokumentu, jak i jego tłumaczenie na język polski znajduje się w książce autorstwa Bogusława Kwiatkowskiego, „Dzieje Sochaczewa”, t. 2: W okresie przynależności do Księstwa Mazowieckiego (1202–1476), Sochaczew 2007]. Wspomniany rękopis pochodzi z klasztoru norbertanów lub premonstratensów w Witowie pod Piotrkowem. Opactwo powstało przed 1179 rokiem, być może w niewiele lat po śmierci Bolesława Krzywoustego. Jego założyciel, Wit z Chotela herbu Janina, będąc w latach 1179–1206 biskupem płockim, założył później również filię opactwa witowskiego w Płocku. W ten sposób między opactwem znajdującym się w Witowie a grodem w Płocku, w którym przez ponad dwadzieścia lat mieszkał Wit, istniały prawdopodobnie ścisłe powiązania. Można przypuszczać, że tradycyjny przekaz ustny czy też zapis o śmierci księcia Bolesława Krzywoustego w Sochaczewie i pogrzebie w Płocku były przechowywane w obu miejscowościach, a w XV wieku jakiś skryba zakonny zapisał tę ważną informację w Roczniku Świętokrzyskim. Źródła sprzed XV wieku, m.in. Rocznik Płocki, które o miejscu śmierci Bolesława Krzywoustego prawdopodobnie mówiły, nie zachowały się niestety do naszych czasów. Pożary oraz najazdy obcych wojsk bezpowrotnie je zniszczyły.{multithumb popup_type=lightbox blog_mode=popup thumb_width=200 thumb_height=300}

Pomnik upamiętniający miejsce śmierci Bolesława III Krzywoustego. Ulica Staszica. Fot. Albert Orliński. Archiwum parafii św. Wawrzyńca.

Kodeks Sochaczewski Rocznika Świętokrzyskiego Nowego jest jedynym zachowanym dokumentem, który wymienia miejsce śmierci Bolesława Krzywoustego. Ale czy dokument ów jest wiarygodnym źródłem historycznym, skoro opowiada o wydarzeniach z 1138 roku w ponad trzy wieki później? O miejscu śmierci księcia możemy wnioskować ze słów piętnastowiecznego kronikarza, Jana Długosza, który pisał, że kiedy książę życie zakończył, ciało jego zostało przewiezione do Płocka i tam z należną czcią pochowane obok prochów ojca. Stwierdzenie Długosza, że ciało Bolesława Krzywoustego po śmierci przewieziono do Płocka, może oznaczać śmierć księcia nie w tym ostatnim grodzie, lecz w innym miejscu. Mogło się to stać w Sochaczewie. Prawdopodobnie w październiku 1138 roku Bolesław Krzywousty znalazł się w pobliżu Sochaczewa, aby w tutejszych puszczach zająć się polowaniem na grubego zwierza. Niestety, zaskoczyła go nagle choroba, która okazała się śmiertelna. W tej sytuacji umieszczono księcia u sochaczewskich benedyktynów, gdzie zakończył życie wśród rodziny i dostojników dworskich, takich jak wojewoda Wszebów, Piotr Włostowic, Degno czy Odolan. Po stwierdzeniu zgonu zwłoki księcia przewieziono do Płocka. Tam ówczesny biskup Aleksander z Malonne koło Namur urządził mu pogrzeb i pochował w budowanej przez siebie katedrze.

Czy świątynia benedyktyńska pełniła funkcje parafialne i czy zarządzał nią proboszcz tego nie wiemy. Ciągle nie ma wśród historyków również zgodności co do tego, czy benedyktyni rzeczywiście mieli w Sochaczewie swoją siedzibę, a jeśli tak, to skąd i kiedy tu przybyli. Jedni uważają, że ich sochaczewski klasztor był niewielką filią opactwa pod wezwaniem św. Wojciecha w Płocku, inni, że filią opactwa benedyktyńskiego z Lubinia w Wielkopolsce (istnieje ono do chwili obecnej). Do tego ostatniego opactwa należał klasztor w Jeżowie w ziemi rawskiej. Są wreszcie i tacy, którzy w tutejszym klasztorze dostrzegają filię opactwa na Łyścu w Górach Świętokrzyskich. Klasztor w tym ostatnim miejscu nosił pierwotnie wezwanie Świętej Trójcy, tak jak sochaczewski, i powstał z fundacji księcia Bolesława Krzywoustego. W okresie dwudziestolecia międzywojennego władze miasta Sochaczewa, chcąc uczcić zbliżającą się 800. rocznicę śmierci księcia Bolesława Krzywoustego, wzniosły przy ulicy Staszica, na skraju Poświętnego, niewielki pomnik zwieńczony krzyżem. W obecności przedstawicieli władz miejskich i powiatowych 6 kwietnia 1933 roku poświęcił go proboszcz sochaczewski ks. Wincenty Trojanowski. Wykuty w górnej części pomnika napis głosi, że wzniesiono go:

NA PAMIĄTKĘ JUBILEUSZU 1900-LECIA UKRZYŻOWANIA CHRYSTUSA PANA.

Poniżej wyryto napis głoszący, że jest to:

MIEJSCE POŚWIĘTNE
KOŚCIOŁA ŚW. TRÓJCY I KLASZTORU OO. BENEDYKTYNÓW,
W KTÓRYM ZMARŁ W ROKU 1138 KRÓL POLSKI
BOLESŁAW KRZYWOUSTY
ORAZ KOŚCIOŁA PARAFIALNEGO ŚW. WAWRZYŃCA I ŚW. MARII MAGDALENY
KONSEKROWANEGO W 1257 R.
SPALONEGO W WALCE WOJSK POLSKICH Z NAJAZDEM PRUSKIM
W 1794 R.

A na samym dole:

POŚWIĘCONO 6 IV 1933 ROKU

Na tablicy zapisano błędną informację, gdyż książę Bolesław Krzywousty nigdy nie koronował się na króla.